HAT SANATI NEDİR, NASIL ÖĞRENİLİR?

Hüsn-i hat eğitimine başlarken, nelere dikkat edilmeli, nasıl bir yol izlenmeli, araştırma kaynakları nelerdir?

Bu konular hakkında çok soru gelince, böyle bir yazıya ihtiyaç duyduk.

Şimdi sırasıyla konuyu detaylı olarak ele alalım…

Önce Ön Araştırma Yapılmalı

Türk-İslam sanatlarından olan Hüsn-i hat sanatı hakkında önce detaylı olarak ön bir araştırma yapmak gerekir. Zira toplumumuzda bu konu hakkında ciddi bir bilgi eksikliği vardır. Çoğu insan, araştırma yapmadan ve konu hakkında bilgisi olmadan derslere başlar. Bu şekilde hareket edildiğinde ise dersler yarım kalır. Bu duruma düşmemek ve emin adımlarla istikrarlı yol almak için araştırma yapıp, konu hakkında bilgi sahibi olmak elzemdir.

Herhangi bir konuda kişi yeterli bilgiye sahip olmadan hareket ederse, iki türlü seçenek ile karşı karşıya gelir; ya gerçekten öğrenerek ilerler ya da zorluk karşısında pes etmek durumunda kalır. Bu zorluklara yer yer değineceğiz.

Hüsn-i Hat Sanatı Nedir?

Hüsn-i hat; kelime anlamı olarak güzel çizgi demektir. Başka bir tarifle; harflerin estetik kurallara bağlı olarak yazılmasına güzel yazı denir.

Hüsn-i hat sanatı, Kur’an-ı Kerim’i güzel yazma gayreti ile ortaya çıkmış ve sahabe döneminden günümüze kadar, hat üstatları tarafından ilerleyerek gelmiştir. Bu sebeple yaklaşık 14 asırlık bir geçmişe sahiptir. Böylesi kadim bir sanatın eğitim aşaması da haliyle zorlu olmaktadır.

Geçmişten günümüze kadar hat sanatı gelişerek gelmiştir. Dönemin en güzel yazan hat üstatları yazıya estetik katarak bir sonraki hat aşıklarına yol göstermiştir. Bu sebepledir ki günümüzde de aynı gelenek devam etmekte olup son Osmanlı Hat üstatları takip edilir. Geçmişten ilham alarak ileriye doğru yol almak mümkün olur. Aksi takdirde hat sanatını, hakkıyla icra etmek çok zordur.

Hüsn-i hat sanatı ilk dönemlerde Mushaf yazımında ve daha çok kitap yazmalarında uzun süre kullanılmıştır. Emeviler, Abbasiler ve Selçuklu dönemlerinde mimari de çok sık kullanılmıştır. Aynı gelenek Osmanlı döneminde de devam etmiştir. Hat sanatının levhaya dönüşmesi de Osmanlı döneminde yaygınlaşmıştır.

Günümüzde de aynı şekilde kullanılmaya devam edilmektedir. Çoğunlukla levha yazımında, mimari, Mushaf ve kitabelerde kullanılmaktadır.

Hat sanatını hakkı ile icra etmek, icazetli bir hattattan uzun süre meşk ederek mümkün olur. Bununla beraber nazariyat bilgisi de gereklidir.

Bu kadim sanatı icra eden hattatlar, bu kutlu yolun manevi tarafına da bilhassa önem verirler. Hattatlar için yazı yazmak en güzel ve en zevkli işlerden, “hallerden bir hal”dir. Bu sebepledir ki çekilen zahmetli meşk sürecini güzel yazı ile en güzel teselliyi ve karşılığı alır.

Hat sanatını tam anlamıyla tanımak ve öğrenmek için Youtube’da tv programları ve hat sanatı içeriklerini izleyebilir aynı zamanda web sitelerindeki makaleleri okuyabilirsiniz.

Hat sanatında Eğitim Nasıl Olur?

Geçmişten günümüze hattatlar hoca-talebe eğitimi ile yetişmiştir. Hocasız olarak yetişen bir hattat tarihimizde yoktur. Bunun başlıca sebepleri vardır.

Hat sanatı hocadan talebeye verilen bir sır gibidir adeta. Zira hocasız öğrencinin yolda ilerlememesinin en önemli sebeplerinden biri nazariyat konusudur. Nazariyat, yani görsel hafızanın gelişmesi zamanla mümkün olmaktadır. Nazariyatın gelişmesi ise, doğru yazılan harflere bakmak ve gözü alıştırmakla olur.

Meşk anında hoca, talebeye kalem hareketlerini gösterir ve harfin estetik kurallarını yazarak anlatır. Bu hareketleri görmek, yazı meşki ile mümkün olur. Bir de talebe yazdığı yazıdaki hataları ancak hocasının düzeltmesi ile fark edebilir. Kısmi olarak fark etse dahi hocanın göstermesi çok daha kısa sürede ilerlemesini sağlar.

Bu sanatın eğitiminde hocanın ve talebenin kendine has uyması gereken kuralları vardır. Bu kurallar dahilinde istikrar sağlandığında iyi bir hattatın yetişmesi mümkün olur.

Hangi Malzemelerle Hat Sanatı İcra Edilir?

Her sanatın kendine has malzemeleri vardır. Bu sanatta da kaliteli ve doğru malzeme kullanmak gerekir. Güzel bir yazı, ucu iyi açılmış bir kalem ile mümkün olur. Tabii ki kalemle beraber iyi mürekkep ve kağıt da çok etkin rol oynamaktadır.

Kalem, mürekkep ve kağıt hat sanatının baş malzemeleridir. Hat sanatına yeni başlayan kişiler İran kamışı, bambu kalemi kullanabilir. Metal uçlu veya başka tür kalemlerin kullanılması çok uygun değildir. Zira kalem ucunu açmak da bir hüner ve beceri istemektedir. Bu da zamanla mümkün olacaktır.

Mürekkep olarak özel el yapımı is mürekkebi veya buna benzer su bazlı, kaliteli, akışkanlığı iyi olan mürekkepler kullanılır. Bir mürekkebin kaliteli ve iyi olmasını sağlayan bazı etkenler vardır. Öncelikle akışkanlığı güzel olmalı ve tashih yapılırken de silinmesi rahat olmalıdır. Ayrıca uzun ömürlü olup zamanla solma olmamalıdır.

Kullanılan kağıtla genelde hat sanatına başlarken matkuşe kağıt tercih edilebilir. Ama aharlı yani terbiye edilmiş özel kağıtlar da kullanılmalıdır. Zaten hat sanatının asıl kağıtları asitsiz yani kimyasal içermeyen ve terbiye edilmiş kağıtlardır. Bunlara aharlı kağıt denir. Eğitim süreci devam ederken yardımcı malzemeler ve malzemelerin kullanımını talebe hocasından öğrenerek kendini geliştirir.

Bazı Tavsiyeler

Başta da ifade ettiğimiz gibi hat sanatını araştırma yapıp öğrendikten sonra ve uzun süreçli bir meşk dönemini de bilince, ona göre karar vermeli ve bu şekilde yola girmek gerekir.

Hızlı kararlar veya sadece bir heves ile bu yola girilmez. Zamanla gönül veren kişiler elbette istifade edebilir. Bilinçli ve doğru şekilde başlamak her zaman daha iyi bir sonuç getirir.

Hat sanatı için “Demirden leblebi” tabiri kullanılmıştır. Evet… bu şekilde bir tabir de yerindedir. Çünkü eğitim süreci meşekkatli ve zor olmaktadır. Bu zorluğa sabredip çalışmaya devam etmek ise yolu kolaylaştırır. Bundan dolayı her zorlukta pes etmek yerine dört elle sarılıp meşke devam etmek gerekir.

Manevi yönü kuvvetli olan, insanı huzura götüren bu kutlu sanatı icra etmek, büyük bir nasiptir. Kişi, bütün marifetinin Rabbinden kendisine ikram edildiğinin bilincinde olarak hareket etmesi, ona başarılar nasip eder. Bu nedenle geçmiş hat üstatlarımızın eserlerini ve hayatlarını inceleyip, kendimize rehber edinmeliyiz.

Son olarak…

Herkes bu sanatta muvaffak olabilir mi?

Bu soruya kısa ve öz olarak, kendi düşünce ve tecrübelerimle cevap vermek isterim.

İnsanoğlu sevdiği ve emek verdiği her alanda başarılı olmuştur. Hat sanatında da gerçek anlamda gönül verip derse devam etmek, bunu kişiye gösterir. Bundan dolayı eğer gerçekten seviyorsanız rüyalarınıza giriyorsa korkmayın; zamanla eliniz kaleme alışacak ve nazariyatınız gelişecektir Allah’ın izniyle…

Hürmet ve muhabbetlerimle

İslam KAYA

(Hattat)

Paye Sanat