HÜSN-İ HAT SANATINDA KALEM ÇEŞİTLERİ

HÜSN-İ HAT SANATINDA KALEM ÇEŞİTLERİ

Hat sanatında kullanılan kalem çeşitleri ve özellikleri nelerdir? En çok hangi kalem türleri kullanılır? Geleneksel eğitimde kullanılan ve tavsiye edilen kalemleri bu yazımızda ele alacağız.

Kur’an’ı Kerim kitabımızda yüce Rabbimiz;

“Satırlar yazan kaleme andolsun.’’

ayeti kerimesi gereğince, kaleme ayrı önem atfedilmiştir.  Bir yazı aracı olmasının yanında manevi olarak da üzerine yemin edilmesi kalem’ in önemini ortaya koymuştur.

Hüsn-i hat sanatından geçmişten günümüze kadar çok farklı kalem türleri kullanılmıştır. Kamış kalem adı altında hat sanatının kalemleri toplanmıştır. Hat üstadlarımızın her dönem kullandığı kalemleri ve günümüzde tavsiye edilen kalemleri detaylı olarak inceleyelim.

Hat Sanatında Kullanılan Kalemler;

      Kamış kalem      Bambu Kalem       Cava Kalem      Ağaç Kalem      Metal Kalem      Kemik Kalem

Geleneksel Kalemler

Kamış Kalem; Her ülkenin ve yörenin hava şartlarına göre sazlıklarda yetişen kalemler olarak değerlendirmek daha doğru olacaktır. Özellikle bu kalemlerin çok yumuşak ve aşırı esnek olanları yazıda kullanılmaz. Kamış kalemlerin en uygun olanı, sert ve esnek yapıda olanıdır.

Kamış kalemler içinde geçmişten günümüze kadar en çok tercih edilen, “İran Kamışı”dır. İran yöresinde yetişen kamışlar, çeşitli yöntemlerle terbiye edilir ve yazıya hazır hale getirilir.

Uzun metinlerde kamış kalemler kullanılmaz. Çünkü ucu belirli bir süre içinde bozulur. Bu sebeple yazının ölçüsü değişeceğinden kısa metinlerde kullanmak daha uygun olur.

Bambu Kalem; Uzak doğu ülkelerinde (Çin, Hindistan, Japonya vb.) yetişen bambu ağacının dallarından elde edilir. Yazıya uygun olan kısımları bir tarafı düz geri kalan kısımları yuvarlak olandır. Bambu ağacı özel olarak yetiştirilir.

Bambu kalemleri hat sanatına başlangıç seviyesi ve her evrede kullanılır. Bu sebeple yeni başlayanlar için önerilen bir kalemdir. Bu kalemin ucunu açmak zor olsa da kısa sürede bozulmaz ve yazı kalemden güzel çıkar. Bu kalemin en önemli özelliği çok sert gibi görünmesinin yanında esnek olmasıdır.

Hattatların her zaman çok sık kullandığı kalem çeşididir.

Ağaç Kalem; Bilhassa kamış kalemlerin ucunun yetmediği, celi (büyük, geniş) yazıları yazmak için özel hazırlanan kalemlerdir. Sert ve esnek ağaç türlerinden özel olarak hazırlanır. 2 mm aralıklarla şak işlemi uygulanarak hazırlanır. Bu kalemlerin genişliği 5 cm ile 10 cm ve üzeri olarak hazırlanır.

Celi kalemler büyük levha yazıları için kullanılır.

Geleneksel hat sanatı icrasında hemen hemen her dönem hattatlar tarafından yapılıp kullanılmıştır.

Cava Kalem; Uzun metinli yazılarda, özellikle Mushaf yazarken kullanılan kalemlerdir. Cava ağacının dallarından elde edilen bu uçlar kalem olarak hazırlanır ve kullanılır. Cava kalemleri aynı genişlik ölçülerinde hazırlanır ve Mushaf yazmalarında kullanılmıştır.

Cava kalemi ağacının sert bir yapıya sahip olmasından dolayı tercih edilir ve uzun metinler yazılsa da ucu erken bozulmaz. Bu sebeple Mushaf, Risale ve uzun metinlerde kullanılır.

Hat üstadları tarafından kullanılmıştır. Günümüzde bu kalemlerin yerini metal kalemler almış olsa da nadir olarak kullanılır.

Metal Kalem; Uzun metinli yazılarda yazının ölçüsü bozulmadan yazılması için kullanılır. Bu kalemler metal olduğu için yazının tek düzende çıkmasını sağlar. Metal kalemler Osmanlı son dönem hattatları tarafından nadir olarak kullanılmıştır. Daha çok not tutmalarda ve uzun yazılarda rika yazmak içinde tercih edilmiştir.

Bu kalemlerde metal kısmı çelik olarak da tercih edilir. Özellikle Almanya’dan ithal edilen çelik uçlardan hazırlanır.

Son zamanlarda ise sülüs yazımında nadir olarak kullanılsa dahi ağaç kalemin veya kamış kalemin etkisini görmek çok mümkün değildir. Bu sebeple nadir olarak tercih edilir.

Kemik Kalem; Günümüzde hazırlanıp kullanılan kemik uçlu kalemler sülüs yazımında veya celi yazılarda tercih edilir. Kemik olmasının sebebi ise kalem ucunun dayanıklı olması içindir.

Kemik kalem kullanımı da çok nadir görülür.

Kalem Hakkında Bazı Hususlar

Hat sanatında geleneksel olarak kullanılan kalem çeşitlerini anlattıktan sonra ise kalemler hakkında bilmemiz gereken bazı konulara değinmek isterim.

Mürekkebi kendinden akan kalemler hat sanatında tercih edilmez. Çünkü sürekli akan mürekkep ile ince hassas dokunuşlar yapmak mümkün olmaz. Bundan dolayı sürekli akan mürekkepli kalemlerden çıkan yazılar estetikten uzak kalır.

Geleneksel yöntemlerle kullanılmış bütün kalemlerin bir hikmeti sebebi vardır. Bu sebeplerden bir tanesi az önce ifade ettiğimiz konudur. Bir de yazının güzel çıkması kalemin iyi olmasına bağlıdır. Deneme ve yanılma yoluyla bu kalemler tercih edilmiştir. Bu tecrübelerden faydalanılarak yeni gelişimler olabilir.

Hüsn-i hat sanatında kalem konusunu kısaca bu şekilde sizinle paylaşmış olduk. Bu yazıyı faydalı bulduysanız paylaşarak başka insanların da faydalanmasını sağlayabilirsiniz. Konu ile ilgili yorumlarınızı yorum kısmında bizimle paylaşabilirsiniz.

Hürmet ve Muhabbetlerimle

İslam KAYA

(Hattat)